We use cookies on this site to enhance your user experience. Do You agree?

Źródła wzorców kultury monastycznej – transformacja i recepcja w średniowiecznej Polsce: kultura piśmienna, przekaz ustny i wizualny

Kierownik projektu: dr hab. Michał Tomasz Gronowski OSB (IH UŚl.)
Zespół:
  • dr hab. Aneta Pieniądz
  • dr hab. prof. uczelni Krzysztof Skwierczyński
  • prof. Elwira Buszewicz (UJ)
  • prof. Galuco Cantarella (Università di Bologna, Dipartimento di Storia Culture Civiltà)
  • mgr Tomasz Gędłek
  • dr Jakub Kujawiński (IH UAM)
  • mgr Bartosz Leszkiewicz (IFKl. KUL)
  • prof. Marco Mostert (Utrecht University, Department of History and Art History)
  • dr Marcin Szyma (IHS UJ)
Projekt ma zasadniczo dwa cele: opublikowanie czterech monograficznych tomów wraz z przekładami tekstów źródłowych oraz przygotowanie interdyscyplinarnego warsztatu badawczego przez udział w projekcie przedstawicieli różnych specjalizacji. W tym celu w ramach projektu planowana jest organizacja cyklu warsztatów adresowanych przede wszystkim do do doktorantów, lecz otwartych także i dla studentów studiów II. stopnia o specjalizacji historia średniowiecza, historia sztuki średniowiecznej i filologia klasyczna – łacina średniowieczna. W odczytywaniu i interpretacji wybranych tekstów, jak również w warsztatowych dyskusjach chcemy położyć akcent na trzech ich aspektach: literackość, przekaz ustny oraz wizualny (orality, literacy, visuality).
Punktem wyjścia są dziewiątowieczne teksty, które uszczegółowiały oraz komentowały Regułę św. Benedykta. Są to teksty fundamentalne, powstałe w czasie, kiedy Reguła św. Benedykta została ogłoszona, jako jedyna reguła życia monastycznego obowiązująca odtąd we wszystkich klasztorach w granicach Cesarstwa. Wspomniane tu teksty wyznaczyły linię interpretacji Benedyktowej Reguły na najbliższe stulecia (akcentując choćby prymat liturgii oraz modlitw mnichów za żywych i zmarłych). Wraz z chrystianizacją ziem polskich przybyli również i mnisi przynosząc ze sobą Regułę, interpretowaną już w duchu statutów Benedykta z Aniane. Stały się więc one nie tylko fundamentami życia monastycznego w Polsce, lecz także częścią polskiego dziedzictwa kulturowego. Do tego dodać trzeba recepcję jeszcze jednego wzorca, a mianowicie kształtu zabudowań klasztornych, która została sprecyzowana w dobie reform Benedykta z Aniane, a którą modelowo wyrażał plan opactwa Sankt Gallen. Wzorzec ten przyniesiony przez pierwszych mnichów, stał się na trwałe obecny w polskiej architekturze klasztornej. W dalszej kolejności przedmiotem analizy będą wybrane teksty hagiograficzne i historiograficzne. Jako emblematyczne wydają się tutaj zwłaszcza Żywot św. Maura, ucznia św. Benedykta, który według ukształtowanej w IX w. tradycji miał przeszczepić z Italii do Galii Regułę swego mistrza z Monte Cassino. Drugi z tekstów to Kronika tego ostatniego opactwa. Wybór wymienionych wyżej tekstów nie jest przypadkowy. Bowiem do motywów utrwalonych zarówno w Żywocie św. Maura, jak i w Kronice Monte Cassino, nawiązywano żywo w dwóch najważniejszych polskich opactwach benedyktyńskich: w Tyńcu oraz na Św. Krzyżu. Świadectwem tego są zachowane obszerne wypisy z kasyneńskiej Kroniki w polskim przekładzie autorstwa mnicha tynieckiego, Wojciecha z Płocka. Wymienione wyżej teksty pozwalają dobrze na ukazanie linii pomiędzy wzorcami, a ich transformacją oraz recepcją w Polsce. Tym bardziej, że już w średniowieczu ukształtowały się legendy o pochodzeniu dwóch wymienionych wyżej konwentów (Tyńca i Św. Krzyża) z Cluny, bądź z Monte Cassino. Przekazy źródłowe potwierdzają podróże mnichów tynieckich lub świętokrzyskich do wspomnianych klasztorów, jak również kopiowanie przez nich rozmaitych tekstów z tamtejszych bibliotek.